Podstawowe zasady, na których opiera się ustrój sądowy we Francji nie różnią się znacząco od tych, które znane są w polskim systemie prawnym.
Na pierwszym miejscu należy tutaj wskazać na zapisany w konstytucji trójpodział władzy, w którym sądy działają niezależnie od organów ustawodawczych i od administracji rządowej.
Dla obywateli i firm polskich, mających z jakichkolwiek powodów „do czynienia” z jurysdykcją francuską, elementarne znaczenie będzie miał jednak szereg innych zasad. Są to:
- Powszechny dostęp do wymiaru sprawiedliwości (dla przykładu obywatele polscy pracujący we Francji mogą domagać się swoich roszczeń w sądzie właściwym ze względu na miejsce wykonywania pracy)
- Bezpłatność wymiaru sprawiedliwości (koszty procesowe są nieporównywalnie niższe niż w Polsce)
- Niezależność i niezawisłość sędziów
- Ciągłość działalności (w nagłych wypadkach, możliwe są nawet posiedzenia w niedziele i święta) oraz niezmienność siedziby sądu (co do zasady, ponieważ czasem sędziowie wykonują pewne czynności poza siedzibą sądu)
- Dwuinstancyjność
- Kontrola stosowania prawa (przez Sąd kasacyjny – odpowiadający polskiemu Sądowi Najwyższemu lub, w sprawach administracyjnych, przez Conseil d’Etat – organ odpowiadający polskiemu Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu)
- Jawność orzeczeń sądowych
- Obowiązek uzasadnienia wydanego orzeczenia
- Prawo do sprawiedliwego procesu (w ramach tej zasady zawierają się postulaty kontradyktoryjności oraz poszanowania prawa do obrony)
- Istnienie wydajnej procedury uproszczonej, tzw. référé (dzięki niej udaje się rozstrzygnąć wiele sporów, których w jej braku strony nie byłyby skłonne w ogóle poddać rozstrzygnięciu sądowemu)
We Francji istnieje wiele rodzajów sądów, zorganizowanych w dwa główne systemy: sądownictwo powszechne (ordre judiciaire) i sądownictwo administracyjne (ordre administratif).
W przypadku powstania sporu kompetencyjnego pomiędzy sądownictwem powszechnym i administracyjnym sąd właściwy do rozstrzygania sprawy zostaje wyznaczony przez Trybunał Kompetencyjny (Tribunal des conflits), któremu przewodniczy z mocy prawa Minister Sprawiedliwości.
Porządek sądowy
| PIERWSZA INSTANCJA | ||
| SĄDOWNICTWO CYWILNE |
SĄDOWNICTWO SPECJALNE |
SĄDOWNICTWO KARNE |
|
TRIBUNAL DE GRANDE INSTANCE – TGI – co najmniej jeden TGI w okręgu każdego Sądu Apelacyjnego – rozstrzyga w I instancji spory, których wartość przekracza 10.000 euro oraz te które nie zostały wyraźnie zastrzeżone do kompetencji innego sądu – dysponuje wyłączną kompetencją w sprawach rozwodowych, związanych z wykonywaniem władzy rodzicielskiej, dziedziczeniem, nieruchomościami, obywatelstwem, itd. – skład: wyłącznie sędziowie zawodowi – co do zasady orzeka w składzie trzech sędziów – wyjątkowo TGI orzeka w składzie jednego sędziego, np.: – co do zasady, właściwy dla rozstrzygniecia sprawy jest TGI miejsca zamieszkania osoby pozwanej – istnieją jednak liczne wyjątki od powyższej zasady, np.: TRIBUNAL D’INSTANCE – TI – co najmniej jeden TI w okręgu każdego Sądu Apelacyjnego – rozstrzyga spory, których wartość nie przekracza 10.000 euro – jest wyłącznie właściwy w sprawach dotyczących wynajmu lokali na cele mieszkaniowe, rozgraniczenia sąsiadujących nieuchomości, kredytów konsumenckich (do kwoty +/- 21.000 euro), itd. – skład: wyłącznie sędziowie zawodowi JUGE DE PROXIMITE – sędzia ten nie dysponuje odrębnym aparatem administracyjnym (posiedzenia odbywają się w gmachu TI, a sam sędzia jest „nadzorowany” przez sędziego TI) – rozstrzyga spory niezastrzeżone do wyłącznej kompetencji innego sądu, których wartość nie przekracza 4.000 euro (konflikty sąsiedzkie, nakaz zapłaty lub zaniechania określonego działania, itd.) |
CONSEIL DE PRUD’HOMMES – kompetencja nie zależy od wartości przedmiotu sporu – rozstrzyga spory pomiędzy pracownikiem lub praktykantem a pracodawcą dotyczące płatnych urlopów, wynagrodzeń i premii, zwolnień indywidualnych, itd. – skład: reprezentanci wyłaniani w drodze wyborów (po połowie przez pracowników i pracodawców) TRIBUNAL DE COMMERCE – rozstrzyga spory pomiędzy przedsiębiorcami (tak osobami fizycznymi prowadzącymi działalność gospodarczą, jak i spółkami handlowymi) oraz te, wynikające z czynności prawa handlowego (dla przykładu spory pomiędzy konsumentami i przedsiębiorcami dotyczące jakości sprzedawanych produktów lub świadczonych usług) – do jego kompetencji należą również sprawy z zakresu postępowania upadłościowego i naprawczego – przy kancelarii sądu gospodarczego jest prowadzony rejestr handlowy i spółek (Registre du Commerce et des Sociétés) – skład: reprezentanci przedsiębiorców wyłaniani w drodze wyborów – co do zasady w okręgu właściwości TGI istnieje co najmniej jeden Sąd gospodarczy (w przeciwnym wypadku spory należące do jego kompetencji są rozstrzygane przez TGI orzekający według procedury gospodarczej) TRIBUNAL DES AFFAIRES DE SECURITE SOCIALE – TASS – rozstrzyga spory dotyczące ubezpieczeń społecznych TRIBUNAL PARITAIRE DES BAUX RURAUX – rozstrzyga spory pomiędzy właścicielami i dzierżawcami gruntów rolnych – skład: prezes (jeden z sędziów TI) + 4 asesorów wybranych po polowie spośród właścicieli i dzierżawców |
COUR D’ASSISES – rozstrzyga w sprawach o zbrodnie (zabójstwo, gwałt, terroryzm, czynna napaść z bronią w ręku, itd.) – może orzec karę dożywotniego pozbawienia wolności – rozstrzyga tak w I, jak i w II instancji – skład: 3 sędziów zawodowych oraz ławnicy losowani spośród osób posiadających obywatelstwo i które ukończyły 23 lata (9 w pierwszej instancji i 12 w przypadku apelacji) – w drodze wyjątku, w sprawach dotyczących działalności terrorystycznej w skład sądu wchodzą jedynie sędziowie zawodowi TRIBUNAL CORRECTIONNEL – orzeka w sprawach o występki i zbrodnie zagrożone karą do 10 lat pozbawienia wolności (20 lat w przypadku recydywy) – skład: wyłącznie sędziowie zawodowi TRIBUNAL DE POLICE – orzeka w sprawach o wykroczenia piątej klasy (np. spowodowanie lekkich obrażeń ciała, tzn. takich gdzie czasowa niezdolność do pracy nie przekracza 8 dni) – może zasądzić karę grzywny w wysokości do 1.500 euro (3.000 w przypadku recydywy), a także pozbawić lub ograniczyć pewne prawa (zawieszenie prawa jazdy, prawa głosowania, itd.) – orzeka zawsze w składzie jednego sędziego |
| SĄDOWNICTWO W SPRAWACH NIELETNICH | ||
|
JUGE DES ENFANTS – wyspecjalizowany sędzia przy TGI – podejmuje decyzje o ochronie nieletnich znajdujących się w niebezpieczeństwie (np. może zadecydować o umieszczeniu nieletniego w odpowiednim ośrodku edukacyjnym) – wydaje orzeczenia w sprawach o wykroczenia mniejszej wagi popełniane przez nieletnich |
TRIBUNAL POUR ENFANT – rozstrzyga w sprawach o wykroczenia piątej klasy oraz przestępstwa popełnione przez nieletnich (także zbrodnie, jeżeli nieletni nie ukończył 16 lat w chwili popełnienia czynu przestępnego) – może orzec zastosowanie środków poprawczych, a także kar (pozbawienia wolności, grzywny, itd), jeżeli nieletni ukończył 13 lat |
COUR D’ASSISES POUR MINEURS – właściwy w sprawach o zbrodnie popełnione przez nieletnich, którzy ukończyli 16 lat – skład: 3 sędziów zawodowych |
| DRUGA INSTANCJA |
| COUR D’APPEL (Sąd Apelacyjny) |
|
– rozpatruje apelacje wniesione od orzeczeń w sprawach cywilnych, handlowych, z zakresu prawa pracy oraz karnych (za wyjątkiem orzeczeń Cour d’assises, które są rozpatrywane w I i II instancji przez ten sam sąd, ale w odmiennym składzie) – kontroluje orzeczenia wydane w I instancji co do oceny sytuacji faktycznej i zastosowania przepisów prawa – może potwierdzić, unieważnić lub zmienić (w całości lub części) orzeczenia wydane w I instancji – skład: wyłącznie sędziowie zawodowi |
| SKARGA KASACYJNA |
| COUR DE CASSATION (odpowiednik polskiego Sądu Najwyższego) |
|
– najwyższy organ w porządku sądowym – siedziba znajduje się w Paryżu, a swoimi kompetencjami obejmuje terytorium całego kraju – bada jedynie zgodność z przepisami prawa orzeczeń wydanych przez inne sądy (nigdy nie analizuje ponownie faktów) – dwa typy rozstrzygnięć: albo kasuje orzeczenie (wtedy sprawa zostaje przekazana do ponownego rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu lub do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, niemniej jednak orzekającemu w innym składzie) albo oddala skargę – podobnie jak polski Sąd Najwyższy, dzieli się na izby (3 izby cywilne, izba handlowa, pracy i karna) |
Porządek administracyjny
| PIERWSZA INSTANCJA | |
| TRIBUNAL ADMINISTRATIF (Sąd administracyjny) |
SĄDOWNICTWO SPECJALNE |
|
– rozstrzyga spory pomiędzy obywatelami a organami administracji publicznej, zarówno w zakresie odwołań od wydanych decyzji administracyjnych, jak też w sprawach dotyczących podatków bezpośrednich, wyborów do władz miejskich, statutu urzędników państwowych, itd.
– w zależności od potrzeb kompetencje jednego sądu rozciągają się na 1-6 departamentów
– pełnomocnikiem procesowym strony może być wyłącznie adwokat |
– składają się na nie różne organy: Commission des recours des réfugiés (Komisja odwoławcza do spraw uchodźców), Commission d’aide sociale (Komisja do spraw pomocy społecznej), Cour des comptes (Trybunał obrachunkowy), Cour de discipline budgétaire et financière (Sąd dyscypliny budżetowej i finansowej), itd.
– każdy posiada precyzyjnie określone kompetencje – niektóre z tych organów rozstrzygają również w sprawach apelacyjnych |
| DRUGA INSTANCJA | |
| COUR ADMINISTRATIVE D’APPEL (Administracyjny Sąd Apelacyjny) |
|
| – rozpatruje odwołania od orzeczeń sądów administracyjnych wydanych w pierwszej instancji
– nie jest kompetentny w pewnym zakresie spraw (odwołań dotyczących oceny legalności działań organu administracji, sporów związanych z wyborami miejskimi lub kantonalnymi, nadużyć uprawnień) – na całym terytorium Francji znajduje się 8 sądów tego typu (Bordeaux, Douai, Lyon, Marsylia, Nancy, Nantes, Paryż i Wersal) |
| KONTROLA | |
| CONSEIL D’ETAT odpowiednik polskiego Naczelnego Sądu Administracyjnego |
|
| – najwyższy organ w strukturze sądownictwa administracyjnego
– w niektórych sprawach rozstrzyga w pierwszej i ostatniej instancji (żądanie unieważnienia dekretu wydanego przez Prezydenta, spory związane z wyborami do rad regionów oraz parlamentu europejskiego, itd.) – czasami działa jako organ drugiej instancji, rozpatrując odwołania od orzeczeń (np. ocena legalności działań organu administracji lub spory związane z wyborami miejskimi lub kantonalnymi) – jako odpowiednik Sądu kasacyjnego, rozpatruje odwołania od decyzji Administracyjnego Sądu Apelacyjnego oraz od orzeczeń wydawanych przez organy specjalnego sądownictwa administracyjnego, od których apelacja nie przysługuje |